Yönetici Özeti, 2022.11.04

Bu sabah ağıma takılanlar

4 Kasım 2022, Cuma sabahı ağıma takılanlar aşağıdadır. Güzel bir gün ve hafta sonu geçirmeniz dileğiyle.

Haberler

• İngiltere Merkez Bankası'ndan son 33 yılın en büyük faiz artırımı (75 baz puan)

• Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) yıllık %85,51, aylık %3,54 oldu.

• Açıklanacak veri var:

  • TCMB: Ekim ayı reel efektif döviz kuru

• Bugün siyasetçilerin gündeminde bir gala yemeği, bir temel atma töreni, bir esnaf ziyareti, bir ray kaynaklama töreni ve çeşitli kurum ziyaretleri var. Ekonominin gündemi ise enflasyon.

Köşe yazıları ve yorumlar

Merkez Bankası’nın Panik Yapması Lazım

Herkes Cevdet Akçay’ın Dünya Gazetesi’nin yayınında yaptığı yorumu paylaşıyor. Ben de paylaşmazsam olmazdı. Akçay’ın kendine has bir tarzı ve bakış açısı var. Her dediğine katıldığımı söyleyemem ama ben yine de bir özet vermeye çalışayım:

1. Merkez Bankası’nın enflasyon verisine bakınca panik yapması lazım.

2. “Enflasyon daha da artar mı?”, “Zirveyi gördük mü?”, “Ne gün azalır?” falan gibi sorular, yanlış sorular.

3. Asıl sorulması gereken sorular şunlar: ”Bu enflasyon düşecek tamam ama düşünce hangi seviyeye düşecek?”, “Hangi seviyede takılı kalacak?”

4. Mevcut durumda bu soruları cevaplamak neredeyse imkansız.

(Çok çok az zamanınız varsa, videoyu 11:30’dan itibaren izleyin derim)

Bu soruları cevaplamak neden imkansız? Akçay, biraz teknik bir açıdan bakıyor, enflasyonun hala yükseliyor ve oynak olmasından bahsediyor. Ama sanırım şunu eklersek kızmaz: yeni ekonomi modelinin enflasyonla mücadelesi sözde bir mücadele olduğu için ve bu model kendi yarattığı sorunları çözebilmek için sürekli evrilen ve değişen bir model olduğu için, ekonomide önümüzü görmek çok zorlaştı. Buna bir de seçim ekonomisinin getireceği belirsizlikleri eklersek, enflasyonla ilgili soruları cevaplamak çok güç.

Cevdet Akçay’ın söyledikleriyle ilişkili olarak belki şunu da eklemek lazım. Ekonomi yönetimi enflasyon ile mücadele ile iktisadi büyüme arasında bir tercih yapması gerektiğinde iktisadi büyümeyi tercih ediyor. Bakan Nebati, “bunu enflasyonla mücadelede insana odaklandık” diye ifade ediyor. Yani, iktisadi büyümeye odaklanıyoruz, böylece insanlar işsiz kalmıyor demeye çalışıyor. Bu, ilk etapta kulağa hoş geliyor ama sorun şu: yüksek enflasyonun ekonomiye envai çeşit zararı var. Enflasyonla mücadele edilmeyen her gün, gelecekte kronik ve ciddi iktisadi (ve sosyal) sorunlarla karşılaşma riskini arttırıyor. Şöyle söyleyelim, yüksek enflasyonla mücadele etmemenin fırsat maliyeti de çok yüksek.

Başka türlü de söyleyeyim: enflasyon %3-4 iken “biz büyümeyi tercih edeceğiz” demekle, bunu %85 iken demek arasında çok ciddi bir fark var. Bu sebeple, dünyada Merkez Bankaları kontrolden çıkan enflasyonu dizginlemek için özel bir çaba gösteriyor. Hatta normalde birbirleriyle anlaşamayan iktisatçılar bile söz konusu yüksek enflasyon olduğunda önceliğin bu olması gerektiğini söylüyor. Özetin özeti: enflasyonla mücadelede insan odaklı yaklaşım, enflasyonla ciddi ve genel olarak kabul edilen yöntemlerle mücadele etmeyi gerektirir.

“Akçay’ın konuşmasından yola çıktık nerelere geldik!” demeyin. Aynı noktadayız. Normal şartlar altında Merkez Bankası’nın panik yapması lazım ama yapmıyor. Ne yapıyor? İktisadi büyümeye övgü tadında enflasyon raporu açıklıyor. Uğur Gürses, daha önce de paylaştığım yazısında ne diyordu? Enflasyon hane halkını kasıp kavururken, Merkez Bankası enflasyon raporu toplantısında büyüme güzellemesi yapıyorsa sözleyecek söz kalmamıştır.

7 Grafikte Ekim ayı enflasyonu

Bloomber HT, 7 grafikte enflasyonu özetlemiş, belki bakmak istersiniz. Aşağıda, hazırladıkları grafiklerden birini paylaşıyorum. Diğer grafikler için Bloomberg HT’yi ziyaret ediniz.

Günün Okuması: Plastik atıklar ve geri dönüşüm

Plastik Geri Dönüşüm Sanayicilerini kızdıracak bir haberim var. Greenpeace yayınladığı raporda plastik geri dönüşümün çevre açısından bir çıkmaz sokak olduğunu söylüyor. Raporu Greenpeace ABD yayınladı, başlığı “Circular Claims Fall Flat Again”. Raporda plastik geri dönüşümün işe yaramadığı 5 başlıkta anlatılıyor.

Özetleyeyim: Plastik atıklar çok yaygın, çok çeşitli ve geri dönüştürmeye uygun bir biçimde ayrıştırılıp toplanmaları çok güç. Tek bir ürün, misal plastik şişe, söz konusu olsa bile, farklı üreticilerin ürünleri (misal, plastik şişeleri) farklı tipte plastikler, kimyasallar, katkı maddeleri, renklendiriciler vb. içerebiliyor. Başka bir örnek: bir fast-food lokantada aldığınız bir öğün yemekten çeşit çeşit, farklı tipte plastik atık çıkıyor: plastik bardak, plastik çatal, plastik içeren hamburger kutusu, torbalar vesaire. Bu sebeple, birlikte geri dönüşüme uygun plastikleri ayrıştırmak çok güç ve pratik değil. Rapora göre ayrıştırma olmadan etkili bir geri dönüşüm de yapılamıyor.

(Kaynak: Greenpeace raporu sayfa 12.)

Rapora göre plastik atık geri dönüşümünün kendisi savurganlık içeriyor, çevreyi kirletiyor ve riskli. İçerdikleri karmaşık kimyasallar nedeniyle yangın riski yüksek. Ağustos ayında Adana’da plastik atık geri dönüşüm fabrikasında çıkan yangını hatırlarsınız. Hah işte o yangın öyle münferit bir olay değilmiş. Bu konuyu araştırırken buldum, Mikroplastik Araştırma Grubu diye bir grup, çıkan yangınların haritasını yapmış. Aşağıdaki harita, Adana’daki yangının münferit olmadığının ispatı gibi.

Rapor, plastik geri dönüşümünün büyük zehirlilik riskleri de içerdiğini söylüyor. Düşününce insan hak veriyor. Mesela ilaçlar, kimyasallar, yağlar, fare zehirleri ve böcek ilaçları gibi şeyler de plastik kutu ve şişelerde saklanıyor. Bunlar genelde ayrıştırılmadan çöpe atılıyor. Bu da toplu olarak geri dönüştürülen plastiğin kullanım alanını daraltıyor. Greenpeace raporda, Kanada hükümetinin ilgili raporuna atıf yapıyor ve geri dönüştürülen plastiğin büyük bir kısmının yemek sektöründe kullanılmasının güvenli olmadığını söylüyor.

Son olarak işin iktisadi kısmı. Plastik dönüşümü, ekonomik bir aktivite değil: yeni plastik üretmek, plastiği geri dönüştürmekten çok daha ucuz. Dolayısıyla, şirketlerin geri dönüştürülmüş plastik kullanmak için bir motivasyonu, müşevviği yok.

Şimdi bütün bunlara, gelişmiş ülkelerin bu plastik atıkları az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere ihraç ettiğini ekleyin. Bu plastik atık belasını, ithalatını ve atık ithalatının ardındaki iktisadi mantığı daha önce ele almıştık. İsterseniz İktisat Nedir? | Bülten’in o sayısına da bir bakın.

İşte durum böyleyken böyle. Greenpeace raporunda söylenen her şeye sorgusuz sualsiz inanın demiyorum tabii ama bunların düşünmeye değer konular olduğunu da kabul edersiniz umarım. Gereksiz plastik kullanımı çok yaygın. Bundan vazgeçerek plastik üretimini ciddi şekilde düşürmek mümkün. Aksi taktirde, mevcut eğilimler devam ederse 2050 yılında denizlerdeki plastik miktarı balık miktarından daha fazla olacakmış. Plastik atık dünyanın başına bir bela ve bu beladan kurtulmanın yolu — Greenpeace raporuna göre — geri dönüşüm değil, plastikten kurtulmak.

Son olarak not edeyim: raporda plastik üreticilerinin ve plastik atık geri dönüşümü ile uğraşanların güçlü bir lobi oluşturduğu söyleniyor. Bu bültenden sonra benden haber alamazsanız, plastikçilere sorun :)

Bitirirken…

Bu bülteni İktisat Nedir?’e abone olduğunuz için aldınız. Yönetici Özeti başlıklı bültenler İktisat Nedir?’e yeni eklendi. Eğer bugünkü bülteni sevdiyseniz, bu bültenleri almak için Yönetici Özeti’ne ayrıca abone olabilirsiniz. İsterseniz bu haftaki Yönetici Özeti bölümlerini şu sayfada inceleyebilirsiniz: https://iktisatnedir.substack.com/s/yonetici-ozeti

Yönetici Özeti, zamanı olmayanlar için abonelik gerektiren bir bülten olmayı amaçlıyor. Bu projeye destek vermek istiyorsanız lütfen Yönetici Özeti’ne ayrıca abone olun ve böyle bir bültende neler görmek isteyeceğiniz bana yazın.

Yönetici Özeti’ne abone olmak için:

• Şu bağlantıyı ziyaret edin https://iktisatnedir.substack.com/s/yonetici-ozeti ve sayfadaki “abone ol” (Subscribe) düğmesine tıklayın.

• Ya da, Substack hesabınıza gidip, Yönetici Özeti’ni abone olduğunuz bültenler arasına ekleyin.

Teşekkürler.